پویش #دست_به_کار_شیم

بازار تهران به‌عنوان یک ابرفضای کسب‌وکار و فعالیت، روزانه مورد استفاده‌ی بسیاری از شهروندان اعم از کسبه و بازاریان، خریداران و گردشگران است. از سویی حجم بالای فعالیت و تردد اجتماعی، خود عاملی در افزایش هزینه‌های نگهداری و خدمات‌رسانی در چنین فضایی است، و از سوی دیگر شرایط خاص کالبدی بازار نیز به پیچیده‌تر شدن این مسئله دامن می‌زند. حجم بالای تولید زباله (به‌دلیل حجم گسترده فعالیت و بهره‌برداران)، کمبود سطل‌های زباله‌ی در دسترس، و فرهنگ شهروندی و رفتار نادرست برخی از شهروندان در امحاء دور ریزها سه ضلع مثلث نامبارکی است که به‌واقع بازار تهران را در ساعاتی از روز به زباله‌دان بدل می‌کند. با وجود زباله، حضور زباله‌گرد نیز دور از انتظار نیست. به‌ویژه آن‌که عمده زباله تولید شده در بازار در زمره‌ی زباله خشک است. از این رو بروز ناهنجاری‌های اجتماعی و نازیبایی‌هایی چون زباله‌گردی و افزایش آلودگی محیطی کمترین تبعات این مسئله است.

 لیکن مسئله به تولید و دور ریختن زباله ختم نمی‌شود. در بازار بزرگ تهران می‌توان مجموعه‌ای از مسائل و مشکلات خرد و کلان را یافت که جملگی ریشه در یک چیز دارد و آن چیزی نیست جز وادادگی و سرباز زدن از مسئولیت مدنی و اجتماعی. چرا که پس از تعریف نقش‌ها و وظایف در ساختار مدرن، بخش عمومی و دولتی بسیاری از وظایف را عهده‌دار شدند و به‌تناسب هزینه‌های انجام وظایف و خدمات نیز از شهروندان دریافت شد. این فرایند تا بدان‌جا پیش رفت که حس مسئولیت نسبت به فضای زیست و کسب‌وکار نیز کم کم از بین رفت. تا آن‌جا که حتی بسیاری از وظایف و شئونات مربوط به نگاهداشت فضای خصوصی نیز به دست فراموشی سپرده شد. از این رو اغتشاشات و نابسامانی‌های بسیاری در سطح بازار به چشم می‌خورد که حل و فصل بسیاری از آن‌ها برعهده‌ی مالک و بهره‌بردار است، لیکن نفوذ رخوت به عمق جان شهروندان و نیز فقدان حس مسئولیت نسبت به خود، دیگران و محیط؛ موجب بروز این وضعیت شده است.

گفتگو با کسبه، شهروندان، کارگران شهرداری و حتی زباله‌گردها، حاکی از عدم رضایت همگی آن‌ها از وضعیت کنونی است. به‌ویژه آن‌که با نزدیک شدن به ساعات پایانی فعالیت بازار این وضعیت به مراتب بدتر هم می‌شود. اظهارات افراد فعال در حوزه‌ی جمع‌آوری پسماند حکایت از درآمد قابل توجه و ارزش‌افزوده آن دارد، در مقابل مدیران شهری از کافی نبودن اعتبارات در این خصوص گلایه‌مند هستند. در هر حال فارغ از فرایند اجرایی و ابعاد مالی و اقتصادی؛ حل این مسئله در گرو مشارکت ذی‌نفعان متعددی است که زنجیره‌ای بلند بالا را شامل می‌شود.

بسیاری از کسبه، به‌ویژه کسبه قدیمی و ریش‌سفیدان بازار دورانی را به یاد دارند که روز کاری با دو اقدام آغاز می‌شد. نخست بالا بردن کرکره حجره، و پس از آن آب و جارو کردن رو‌به‌روی مغازه و محوطه سراها و راسته‌ها. فرهنگی که این روزها کمتر اثری از آن باقی‌مانده است

   امروز بازار و بازاریان با مسائل و معضلات ریز و درشتی دست به گریبان هستند، حال آن‌که راه برون رفت از این شرایط و دست‌یابی به وضعیت مطلوب در گرو مشارکت و تعاون بازاریان و سایر نهادها است. مسائل به مراتب پراهمیت‌تر و پرهزینه‌تری از نظافت بازار وجود دارد، لیکن برای گام نخست باید از اقدامات کوچک آغاز کرد.

موارد زیر تنها نمونه‌ای از مسائلی است که ذی‌نفعان درجه یک، یعنی بازاریان، خود بزرگترین نقش را در حل مسئله دارند:

   – نظافت عرصه‌های عمومی و خصوصی؛

   – کاهش تولید دورریز و آلاینده‌های محیطی؛

   – پاک‌سازی جداره‌ها و بازپیرایی ویترین مغازه‌ها و حجره‌ها و حذف الحاقات و عوامل اغتشاش بصری؛

   – تعمیرات و اقدامات مرمتی و حفاظتی خرد یا حتی اساسی.

   تمامی موارد فوق بیش از هرچیز نیازمند بسترسازی اجتماعی و یادآور شدن نقش بی‌بدیل شهروندان در اداره محیط پیرامون‌شان است؛  از این رو راهکار راهبردی مقابله با آن نیز در حساس‌سازی و جلب مشارکت شهروندان است.

پویش# دست_به_کار_شیم نیز با باور به نقش حقیقی شهروندان و بازاریان در حل مسائل و مشکلات، و در پاسخ به مسائل اساسی بازار تهران شکل گرفت. در نخستین روزها، تمرکز بر مسئله‌ی نظافت بازار کفاش‌ها (به‌عنوان پرترددترین راسته بازار) بود، اقدامی که به سرعت مورد توجه و حمایت بازاریان قرار گرفت. پس از آن موجی از تقاضای توأم با همراهی در بازار شکل گرفت و دامنه‌ی فعالیت‌ها صرفاً به مسئله‌ی نظافت محدود نشد. در گام دوم، موضوع ایمنی، به‌عنوان یکی از دغدغه‌های بازاریان و مدیریت شهری مورد توجه قرار گرفت، موضوعی خاص و حساس که مدت‌هاست ذهن‌ها را به خود مشغول ساخته. در این زمینه نیز باتوجه به شناخت حاصله، صنف تولید چرم و صنایع وابسته به آن، به‌دلیل سروکار داشتن با مواد قابل اشتعال و سابقه‌ی چندین آتش‌سوزی و حریق به‌عنوان اولویت مداخله تعیین شد. این بار نیز اشخاص متنفذ و دغدغه‌مند این صنف دست یاری دست‌اندرکاران پویش را به گرمی فشردند.

این روزها نیز با توجه به حال و هوای روزهای پایانی سال، موج جدید پویش به پیاده‌راه 15 خرداد و سبزه‌میدان رسیده است. هرچند نباید از یاد برد که مسئله‌ی بنیادی بازار بزرگ تهران، مسئله‌ی مرمت و مقاوم‌سازی است و در حال برنامه‌ریزی و جلب حمایت و مشارکت بازاریان و نهادهای مدیریتی در این زمینه هستیم.